Nga Dr. Selim IBRAIMI
Serbia është në një situatë kritike. Qeveria e re dhe presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiç, po përballen me probleme, me potencial për trazira të brendshme të vazhdueshme dhe humbje të pushtetit. Qeveria dhe presidenti Vuçiç po përpiqen të mbajnë pushtetin me të gjitha mjetet. Gjatë 13 viteve të fundit, sipas kritikëve, opozita është shtypur nga qeveria dhe Vuçiçi.
Por vitin e kaluar, gjithçka ndryshoi me incidentin në Vojvodinë, me shembjen e një stacioni autobusësh ku dhjetëra njerëz humbën jetën. Protestat nga studentët dhe qytetarët e kanë sjellë Vuçiçin dhe qeverinë serbe para vendimeve të rëndësishme. Sipas raporteve nga Beogradi, presioni i brendshëm ka ulur ndjeshëm shanset e qeverisë për të mbajtur nën kontroll qytetarët serbë. Kështu, Partia Progresive Serbe (SNS), sipas lajmeve nga Serbia, ka të ngjarë të humbasë në zgjedhjet e ardhshme parlamentare. Sipas sondazheve të fundit, opozita serbe gëzon mbështetje të lartë në Serbi, ndërsa partitë që përbëjnë qeverinë kanë pësuar një rënie. Forcat opozitare dhe partitë e tjera, me vullnetin e qytetarëve serbë, janë të vendosur ta rrëzojnë Vuçiçin. Siç tregojnë sondazhet e fundit, serbët janë të zhgënjyer me politikat korruptive të qeverisë dhe me të ardhmen e vendit.
Sipas agjencisë së sondazheve “Sprint Insight”, të dhënat tregojnë se serbët po kërkojnë ndryshim. 54.8 përqind e të anketuarve që mbështesin “Listën e Studentëve”, një koalicion që përfshin punëtorë, fermerë, studentë etj., janë në krye krahasuar me 42.1 përqind që mbështesin koalicionin e presidentit Vuçiç, i cili përbëhet nga SNS, Partia Socialiste e Serbisë (SPS) dhe një parti e ekstremit të djathtë (SRS). Lidhur me politikën e jashtme të Serbisë, qytetarët serbë mbetën përsëri të ndarë. 16.7 përqind e të anketuarve preferojnë të vazhdojnë aleancën me Rusinë dhe Kinën. 28.5 përqind e tyre mbështesin një qëndrim neutral me vendet e Lindjes së Mesme. 18.5 përqind e tyre favorizojnë lidhje më të ngushta me Perëndimin, dhe 25.3 përqind, sipas sondazhit, mbeten të pavendosur. Kjo është atmosfera aktuale në Serbi, e cila është një tregues se Serbia do të vazhdojë të jetë nën protesta këtë vit.
Më parë, Vuçiçi dhe mbështetësit e tij, për të dobësuar fuqinë e kërkesave të protestuesve, në janar të këtij viti riorganizuan kabinetin qeveritar duke vendosur figura të besueshme në krye të qeverisë, siç është Millosh Vuçeviçi. Sipas opozitës, ai nuk ka sjellë asnjë ndryshim në Serbi që nga janari i vitit 2025, përveç përmbushjes së agjendës së presidentit Vuçiç. Megjithatë, pavarësisht presionit të qeverisë, populli është i vendosur se ndryshimet duhet të ndodhin. Nga ana tjetër, presidenti Vuçiç, me mbështetjen e Kishës Serbe, shërbimeve të sigurisë dhe ushtrisë, ende dëshiron të qëndrojë në pushtet. Gjatë qeverisjes së Vuçiçit, ai, siç është raportuar për vite me radhë nga organizatat e huaja, ka heshtur zërin e opozitës dhe ka minuar reformat, të cilat janë një hap kyç për anëtarësimin e Serbisë në BE. Këto akuza janë hedhur poshtë nga qeveria, dhe ai i ka cilësuar si të pavërteta. Qeveria dhe Vuçiçi nuk i kanë kushtuar vëmendje kritikave perëndimore, gjë që ka çuar në një shqetësim në rritje në Perëndim rreth perspektivës demokratike në Serbi.
Reagimi i fundit nga Brukseli në lidhje me stërvitjet e përbashkëta ushtarake me Kinën ka vërtetuar madje se Vuçiçi do të bëjë përpjekje për të qëndruar në pushtet, madje edhe me ndihmë të jashtme. Nga shqetësimet në Serbi, zakonisht jemi mësuar të mendojmë se Rusia tradicionalisht do të vijë në shpëtim. Por, siç e kemi theksuar në artikujt e mëparshëm rreth Serbisë, veprimi i politikës së dyfishtë të Serbisë (Lindje-Perëndim) me marrëveshjen për mineralet e rralla me BE-në, marrëveshjen ushtarake për blerjen e avionëve ushtarakë nga Franca dhe me SHBA-në në linjën e dërgimit të armëve në Ukrainë, mund të ndryshojë qëndrimin e Rusisë në mbështetjen e forcave për të dobësuar Vuçiçin. Kjo është e besueshme deri diku, por ka të ngjarë që gjërat nuk do të ndryshojnë në Serbi. Vërehet se BE-ja dhe SHBA-ja do të vazhdojnë ta mbështesin Vuçiçin pavarësisht thashethemeve për largimin e tij nga pushteti.
Kritika të shumta për devijimin e Serbisë nga politikat e BE-së janë të pranishme në Bruksel, ndërsa në Beograd, për arsye të njohura, gjuha diplomatike është e butë. Kështu, gjatë vizitës së fundit të Komisioneres së Zgjerimit të BE-së, Marta Kos, në Ballkan, megjithëse u përpoq të prioritizonte politikat e BE-së, ajo nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të mbështeste hapur protestuesit serbë, ndërsa në mënyrë indirekte kritikoi qeverinë serbe për politikat jo-evropiane.
Në planin afatgjatë, meqenëse shoqëria serbe ka pësuar ndryshime të shpejta që nga luftërat e vitit 1991, është e vështirë të thuhet se edhe nëse Vuçiçi largohet, shoqëria dhe politika serbe do të ndryshojnë qëndrimin e tyre ndaj Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës ose Kosovës. Ndoshta mund të shihet një perspektivë e ndryshme në reformat e brendshme dhe integrimin në BE, por jo aq shumë me fqinjët e saj. Për aq sa dihet, politika e jashtme e Serbisë mund të pësojë disa ndryshime të nuancuara, por jo ndryshime rrënjësore për t’u shkëputur plotësisht nga Moska.
Drejt BE-së dhe Kinës, Serbia do të ketë dy kurse të ndryshme. Duke ruajtur të njëjtin nivel marrëdhëniesh me BE-në dhe duke i forcuar ato më tej me Kinën. Serbia po ndërmerr këto veprime sepse i sheh BE-në dhe Kinën si partnerë ekonomikë dhe shumë produktivë në planin afatgjatë. Me SHBA-në, mbetet për t’u parë se si do të veprojë administrata e presidentit Donald Trump. Vendosja e tarifave nuk do të dëmtojë marrëdhëniet historike serbo-amerikane. Marrëveshja e vitit 2020 në Uashington midis Kosovës dhe Serbisë nën mbikëqyrjen e presidentit Trump mund të jetë testi se ku do të lëvizin këto marrëdhënie. Në këto marrëdhënie, nëse ndryshojnë forcat, ‘demokracia’ në Serbi do të vihet në provë. Ndërkohë, BE-ja, që nga pushtimi rus i Ukrainës në vitin 2022, ka ushtruar presion dhe sanksione ekonomike ndaj Rusisë.
Serbia dhe Vuçiçi nuk e kanë bërë këtë, madje kanë hapur vijën me Rusinë për të shmangur masa të tilla ekonomike dhe financiare nga SHBA-ja dhe BE-ja. Në këtë situatë ku ndodhet bashkësia ndërkombëtare, Vuçiçi është në krye, ndërsa opozita dhe studentët do të kenë nevojë për më shumë kohë dhe energji për të rrëzuar qeverinë. Pavarësisht lojërave të tij, pozicioni i Vuçiçit po lëkundet.
