[Hulumtimi modern shpesh merr një pamje të përshtatshme arkitekturore edhe në Kinë. Kjo ndërtesë në Hangzhou strehon një centrifugë të re me kapacitet rekord.]
Nga Sven Titz / Redaktor shkencor i “Neue Zürcher Zeitung”
Kina tani është një superfuqi shkencore. Perëndimi duhet ta shohë bashkëpunimin si një mundësi, por të mbetet dyshues.
Një javë më parë, Kina zbuloi një centrifugë me kapacitetin më të madh në botë: Centrifuga gjigante mund të rrotullojë mostra materialesh që peshojnë deri në 20 ton me shpejtësi 300 herë më të madhe se forca e gravitetit. Është menduar për përdorim në aplikime të tilla si hetimi i materialeve të reja dhe kërkimi i tërmeteve.
Zhvillimi i centrifugës rekordthyese është vetëm një nga shumë përparime që tregojnë ngritjen e Kinës drejt statusit të superfuqisë shkencore në vitet e fundit. Sipas një indeksi të bazuar në botimet kërkimore të botuara nga revista “Nature”, tetë nga dhjetë institucionet shkencore më të suksesshme në botë tani ndodhen në Kinë. Të vetmet organizata jo-kineze të mbetura në dhjetëshen më të mirë janë Universiteti i Harvardit dhe Shoqëria Gjermane Max Planck.
Studimet tregojnë se cilësia e botimeve shkencore nga Kina është rritur ndjeshëm. Kina i ka arritur SHBA-të, veçanërisht në inxhinieri, elektronikë, kërkimin e materialeve, fizikë dhe kimi. Në shkencat e jetës, vendi nuk është aq larg, por është në rrugën e duhur.
Kjo histori suksesi është edhe më e habitshme duke pasur parasysh se po zhvillohet nën diktatin e një qeverie autokratike, të stilit komunist. Ndryshimi politik në Kinë nuk duket askund. Prandaj, përballja me shkencën kineze paraqet një sfidë të madhe për të gjitha vendet me një kushtetutë liberale demokratike. Spiunazhi dhe vjedhja e ideve janë vetëm dy nga rreziqet që fshihen.
Megjithatë, ata që e refuzojnë plotësisht bashkëpunimin shkencor me Kinën për shkak të shqetësimeve politike rrezikojnë të izolohen nga përparimi në disa fusha. Prandaj, po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme që të rishikohet dhe përshtatet rregullisht strategjia për t’u marrë me shkencën kineze.
Kina prodhon më shumë studentë doktorature sesa SHBA-të
Një nga arsyet e suksesit të Lindjes së Largët është arsimi. Për rreth njëzet vjet, më shumë studentë në Kinë kanë fituar doktorata në një nga të ashtuquajturat lëndë STEM sesa në SHBA – shkurtimi STEM qëndron për shkencë, teknologji, inxhinieri dhe matematikë. Qendra për Siguri dhe Teknologji në Zhvillim në Uashington vlerëson se universitetet kineze do t’u japin më shumë se 77,000 studentëve doktorata në lëndët STEM deri në vitin 2025. SHBA-të ka të ngjarë të arrijnë vetëm 40,000 doktorata të sapohapura.
Sigurisht, numri i të diplomuarve nuk është i vetmi faktor. Fokusi i kërkimit ka ndryshuar gjithashtu. Ashtu si shumë ekonomi të tjera në zhvillim, Kina historikisht është përqendruar kryesisht në kërkimin e aplikuar. Kjo tendencë ushqeu paragjykimin perëndimor se vendit i mungonte kapaciteti për kërkim të vërtetë shkencor të së vërtetës. Por ky perceptim ka ndryshuar rrënjësisht. Kërkimi bazë i kalibrit të lartë dhe i financuar në mënyrë adekuate është tani një pjesë thelbësore e sistemit shkencor kinez.
Centrifuga e përmendur më sipër nuk është shembulli i vetëm i interesit në rritje të Kinës në kërkimin bazë. Një anije kërkimore për shpime të thella është planifikuar të fillojë operacionet këtë vit. “Meng Xiang” do të përdoret për të studiuar lëvizjen e pllakave kontinentale, klimave të kaluara dhe mikroorganizmave që jetojnë thellë nën tokë. Për më tepër, anija ka për qëllim që një ditë të ndihmojë në shpimin e kores së Tokës dhe të arrijë në mantelin poshtë saj – një ëndërr e kahershme midis gjeologëve.
Me anijen e re, Kina është në ballë të shpimeve të thella. Sipas informacionit zyrtar, “Meng Xiang” ka aftësinë unike për të shpuar deri në një thellësi prej 11,000 metrash nën shtratin e detit. Konkurrentja e saj japoneze, “Chikyu”, mund të arrijë vetëm një thellësi prej 10,000 metrash. Anija amerikane e shpimit, “Joides Resolution”, doli nga përdorimi në shtator; aktualisht nuk ka plane konkrete për një pasardhëse.
Menaxherët kinezë të shkencës sot i japin një vlerë të lartë kërkimit bazë. “Ne duhet t’i kushtojmë vëmendje të veçantë inkurajimit dhe mbështetjes së shkencëtarëve të rinj në mënyrë që ata të mund t’i përkushtohen kërkimit bazë në planin afatgjatë”, tha Dou Xiankang, drejtor i Fondacionit Kombëtar Kinez të Shkencave Natyrore, në një intervistë të kohëve të fundit me Nature . Shkencëtarët duhet të kenë një mjedis në të cilin mund të përqendrohen në kërkimin e tyre në mënyrë që të arrijnë inovacione të pavarura, theksoi Dou.
Themeluesi i Huawei, Ren Zhengfei, shprehu qartë mbështetjen e tij në një intervistë me People’s Daily, gazetën e partisë Komuniste: “Pa kërkime bazë, nuk do të ketë përparime dhe ne kurrë nuk do t’i arrijmë SHBA-të”.
Lindja e Largët është përpara në të nxënë
Kina ka një traditë të gjatë të shkencës natyrore, mbi të cilën vendi mund të ndërtojë. Për shembull, busulla u shpik atje më shumë se 2,000 vjet më parë. Suksesi shkencor mbështetet gjithashtu nga kultura kineze e të mësuarit. Arsimit i jepet më shumë rëndësi në familje sesa në Perëndim.
Në të kundërt, në Perëndim mund të vërehen disa shenja shpërbërjeje. Nxënësit po i shmangen gjithnjë e më shumë lëndëve STEM për shkak të kërkesave të tyre të larta matematikore, për të cilat shpesh nuk kanë fituar aftësi të mjaftueshme në shkollë.
Edhe pse Gjermania kryeson OECD-në për sa i përket diplomave bachelor në lëndët STEM, shumë nga studentët e saj vijnë nga jashtë vendit. Arsimi vendas ka mangësi serioze. Gjithnjë e më pak studentë me performancë të lartë po ndjekin programet STEM në universitete.
Liria akademike gjithashtu nuk është më në formën më të mirë në shumë vende perëndimore; ajo po minohet nga brenda dhe po kufizohet nga jashtë. Konflikti i hidhur midis qeverisë amerikane dhe institucioneve shkencore të vendit po i shkon për shtat Kinës.
Ndërkohë që SHBA-të i kanë bërë studimet kërkimore në shumë fusha më të vështira dhe kanë vendosur kufizime për vizat, duke i lënë universitetet të shqetësuara për talentin e tyre të huaj, Kina tani po ofron një vizë të re të projektuar posaçërisht për të tërhequr talentin STEM në vend. Në fakt, tashmë ekzistojnë programe të shumta për të sjellë shkencëtarë të rinj nga jashtë vendit në Kinë – me emra tërheqës si “Plani i Mijëra Talenteve”.
Sigurisht, jo çdo gjë që shkëlqen është ar në shkencën kineze. Shumë studime falsifikohen dhe marrëdhëniet personale shpesh kanë një ndikim më të fortë në vendimet e personelit në Kinë sesa arritjet shkencore. Liria akademike në kuptimin perëndimor është gjithashtu jashtë diskutimit atje. Autonomia e dhënë studiuesve është e kufizuar në një fushë të ngushtë disiplinore. Do të jetë interesante të shihet nëse shkenca kineze do të jetë në gjendje të vazhdojë të arrijë arritje gjithnjë e më të mëdha pavarësisht mungesës së lirisë individuale.
Ku është mundësia për bashkëpunim më e madhe se rreziku?
Kur bëhet fjalë për bashkëpunimin me institucionet shkencore në Kinë, vendet liberale demokratike të Perëndimit përballen me një dilemë: Nga njëra anë, ato kanë frikë nga vjedhja e ideve, spiunazhin dhe përdorimin ushtarak të rezultateve të kërkimit nga një regjim që aktualisht është në bashkëpunim të fshehtë me vende si Rusia dhe Irani. Nuk është kot që agjencitë e inteligjencës nga vende të ndryshme kanë paralajmëruar vazhdimisht kundër një bashkëpunimi të tillë naiv vitet e fundit.
Nga ana tjetër, vendet perëndimore kanë shpresa të mëdha për pjesëmarrjen në përparimet teknologjike dhe shkencore që po ndodhin në Lindjen e Largët. Kushdo që dëshiron të qëndrojë i informuar me zhvillimin e bashkimit bërthamor ose ndërtimin e makinave elektrike, për shembull, do të bënte mirë të ndiqte zhvillimet e fundit në Kinë.
Duhet thënë pa dyshim se bashkëpunimi në fushat kërkimore që lidhen me zhvillimin e pajisjeve të nivelit ushtarak – për shembull, dronë – është jashtë diskutimit për momentin. Megjithatë, ka shumë fusha të tjera kërkimore ku nuk ka dyshime për zbatim ushtarak.
Merrni për shembull eksplorimin e sipërpërmendur të brendësisë së Tokës ose zhvillimin e specieve të reja bimore që mund t’i rezistojnë ndryshimeve klimatike: të dyja palët përfitojnë nga kërkimet e përbashkëta në fusha të tilla, pa pasur nevojë të bien kambanat e alarmit çdo disa javë.
Kina dhe Perëndimi ka të ngjarë të vazhdojnë të përfshihen në konflikte të ashpra politike dhe ekonomike. Është mjaft e mundur që ato të intensifikohen, për shembull, në lidhje me Ukrainën dhe Tajvanin. Bashkëpunimi shkencor mund të ofrojë një mundësi për të mbajtur kanalet e komunikimit të hapura në një nivel profesional, për të ndërtuar besim personal dhe për të zhvilluar mirëkuptim të ndërsjellë. Por shumë gjëra duhet të bashkohen që kjo të ndodhë.
Nuk duhet të presim shumë nga ky bashkëpunim. Për të ardhmen e parashikueshme, bashkëpunimi akademik me Kinën do të mbetet një akt balancues për Perëndimin liberal. Duke pasur parasysh zgjedhjen, ai duhet t’u japë përparësi vendeve të tjera partnere akademike në rajon. Studiues të shkëlqyer punojnë gjithashtu në Korenë e Jugut, Japoni dhe Tajvan – dhe nuk ka nevojë të merren me shqetësimet politike që ekzistojnë në Kinë. [NZZ]
