[Evropianët detyruan Këshillin e Sigurimit të OKB-së të mblidhej me forcë për një takim urgjent. Shumë shtete anëtare e konsideruan këtë një masë të tepruar.]
Reagimi ushtarak i Evropës ndaj provokimeve nga ajri të Putinit tregon se mbrojtja është në vend.
Prandaj, me siguri, do të kërkohej më shumë qetësi.
Nga Christos Katsioulis* [IPG]
Shkeljet e hapësirës ajrore të NATO-s në krahun lindor nga dronët dhe avionët luftarakë rusë kanë qenë në qendër të një debati të nxehtë ditët e fundit. Ka pasur vazhdimisht diskutime se Putini po përpiqet të testojë NATO-n, Evropën ose të dyja. U ngritën shpejt thirrje që ai t’i jepte një ndalesë të qartë veprimeve të tij. Herën tjetër, aleanca nuk duhet të reagojë kaq pa kujdes. Rrëzimi i avionëve rusë do të ishte një përgjigje më vendimtare dhe do t’i dërgonte Moskës një sinjal të pagabueshëm. Por, para se të diskutohen hapat e mëtejshëm, së pari duhet të sqarohet nëse aleanca e ka kaluar këtë të ashtuquajtur provë apo jo. Vlerësimi është i përzier: Ushtarakisht, NATO e ka kaluar qartë; politikisht, një notë “e mjaftueshme” ndoshta do të konsiderohej ende e favorshme. Ushtarakisht, provokimet ruse nuk përbënin kurrë një kërcënim real për territorin e aleancës. Me një përgjigje adekuate, aleatët arritën t’ia bënin të qartë Rusisë se hapësira ajrore e NATO-s është e mbrojtur. Nuk pati kapitullim ndaj Rusisë, por as përshkallëzim. Megjithatë, politikisht, pozicioni i Evropës është dukshëm më pak i sigurt. Shumë vendimmarrës dhe liderë opinioni u panikuan pa nevojë, duke demonstruar pasigurinë e tyre.
Mekanizmat mbrojtës ushtarakë të NATO-s funksionuan pa probleme gjatë shkeljes së hapësirës ajrore nga avionët luftarakë rusë. Avionët u zbuluan, u interceptuan dhe u shoqëruan jashtë hapësirës ajrore të NATO-s. Vlerësimi i kërcënimit përfshinte edhe armatimin e MiG-ëve rusë. Prandaj, shoqërimi i tyre jashtë hapësirës ajrore u vlerësua si një përgjigje e përshtatshme ndaj nivelit të dhënë të kërcënimit dhe u zbatua në përputhje me rrethanat. Problemi u identifikua, problemi u zgjidh. Duke parë përpara, NATO mund të përballet me qetësi me “teste” të mëtejshme të mundshme nga manovrat ruse të bllokimit me avionë luftarakë. Sistemet e saj kanë funksionuar me besueshmëri, ndërsa misione të tilla ushtrojnë një presion dukshëm më të madh mbi Forcën Ajrore Ruse tashmë të varfëruar sesa homologët e saj evropianë. Forcat ajrore të Evropës jo vetëm që kanë më shumë avionë, por edhe më modernë. Në të njëjtën kohë, ato aktualisht po modernizojnë flotat e tyre dhe po blejnë gjeneratën e fundit të avionëve, ndërsa Rusia duhet të operojë kryesisht me avionë të vjetër që janë në rrezik konsumimi.
Edhe në rastin e dronëve, disa u rrëzuan me sukses, por pjesa tjetër u rrëzua vetë pasi u mbarua fuqia. Megjithatë, NATO-s iu desh të përdorte sisteme tradicionale të armëve këtu, duke përdorur pothuajse fjalë për fjalë armë shumë të shtrenjta për të qëlluar harabela shumë të lira. Kjo tregon se NATO është e përgatitur për kërcënimet tradicionale nga avionët luftarakë, por ka ende diçka për të kapur ritmin kur bëhet fjalë për dronët. Incidentet nxjerrin në pah sfidat e reja jo vetëm për mbrojtjen e hapësirës ajrore, por edhe për infrastrukturën civile, së fundmi në aeroportet në Kopenhagen dhe Oslo. Investimet e nevojshme në sistemet e mbrojtjes dhe bllokimit, si dhe në dronë vendas, mund të ishin nxjerrë shumë kohë më parë nga përvojat e Ukrainës, siç e kanë theksuar shtetet baltike prej vitesh. Përmirësime po bëhen tani: Presidentja e Komisionit von der Leyen ka marrë përsipër idenë e një muri kundër dronëve, të promovuar nga Estonia, dhe me mbështetjen dhe financimin e BE-së, së shpejti duhet të vijë një përparim konkret. Teknologjia evropiane dhe ukrainase, si dhe përvoja e ushtrisë ukrainase, mund të mbyllin shpejt boshllëqet ekzistuese.
Megjithatë, reagimet politike ndaj shkeljeve të hapësirës ajrore janë në kontrast me ato ushtarake. Kjo ilustrohet më së miri nga një citat i Ministrit të Jashtëm polak, Radek Sikorski. Në një takim të jashtëzakonshëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së të thirrur nga Estonia, ai deklaroi me fjalë të forta se Rusia nuk duhet të “ankohet për këtë” nëse një avion ose dron rrëzohet menjëherë pas hyrjes së paautorizuar në hapësirën ajrore të NATO-s. Megjithatë, nuk mund të mos krijohet përshtypja se për momentin janë kryesisht evropianët ata që ankohen, ndërsa Putini buzëqesh dhe shijon efektin e provokimeve të tij.
Reagimet politike të aleatëve të NATO-s ka të ngjarë të jenë ushqim për mullirin e udhëheqësit rus: Me përpjekje minimale, ai gjeneroi vëmendje maksimale dhe diplomaci të ethshme. Për shembull, NATO ka thirrur konsultime bazuar në Nenin 4, i cili zbatohet kur ka kërcënime për sigurinë, integritetin territorial ose sovranitetin politik. Këshilli i Sigurimit i OKB-së u mblodh gjithashtu për një seancë të posaçme për të stigmatizuar Rusinë ndërkombëtarisht. Dhe shtypi evropian po ngjall frikë nga sulmi rus.
Nga ky reagim mund të nxirren tre përfundime, dhe asnjëri prej tyre nuk lexohet mirë për Evropën:
Së pari, Rusia mund të tregojë me gëzim standardet e dyfishta evropiane dhe dominimin e problemeve perëndimore në institucionet shumëpalëshe. Ky interpretim ka të ngjarë të ketë jehonë, veçanërisht në vendet jashtë Perëndimit. Një takim urgjent i Këshillit të Sigurimit të OKB-së, i thirrur me nxitjen e evropianëve, për shkak të një shkeljeje dymbëdhjetë minutëshe të hapësirës ajrore, vështirë se duket proporcional për shumë shtete anëtare të OKB-së. Sidomos pasi vetëm pak ditë më parë, Forcat Ajrore Izraelite bombarduan objektiva në Katar – dhe të njëjtët mbrojtës të së drejtës ndërkombëtare kishin lëshuar, në rastin më të mirë, deklarata të paqarta për këtë çështje.
Së dyti, përgjigja politike brenda Aleancës kryesisht nuk ka proporcionalitet. Aktivizimi i Nenit 4 të Traktatit të NATO-s është një zhytje e thellë në kutinë e mjeteve të Aleancës. Kjo ngre pyetjen se si duhet të reagojë nëse ndodhin incidente më serioze – një mundësi që shumë vëzhgues e kanë ngritur me siguri. Duke pasur parasysh praktikën e gjatë të Rusisë për shkeljen e hapësirës së saj ajrore, mekanizmi i konsultimit duket më pak si një shenjë vendosmërie sesa një shenjë pasigurie. Ai tregon se shqetësimi kryesor i shteteve të Evropës Lindore është të sigurojnë mbështetjen e aleatëve të tyre, veçanërisht Shteteve të Bashkuara. Ky është një efekt Trump, dhe rezultati është fishkëllima më e fortë e mundshme në errësirë. Nga një perspektivë ruse, kjo tregon dobësinë e NATO-s.
Së treti, reagimi tregon mungesë besimi midis evropianëve në forcën e tyre. Siç është shpjeguar tashmë, ekziston një çekuilibër masiv midis Rusisë dhe aleatëve të saj evropianë, veçanërisht në fushën e fuqisë ajrore. Evropa është në një pozicion force, por nuk po vepron në përputhje me rrethanat. Kjo do të kishte qenë një mundësi për të demonstruar aftësinë e vet për veprim. Putini po vepron nga një pozicion dobësie, por po arrin efektin maksimal politik. Në vend që ta bëjë të qartë se Rusia po mbledh me mund disa avionë për të fluturuar provokime të lira, të cilat NATO i ka zmbrapsur lehtësisht dhe i ka shënuar qartë kufijtë e saj, po sugjerohet një kërcënim që nuk ka ekzistuar kurrë ushtarakisht. Kjo nxit narrativën ruse të dobësisë evropiane dhe gjithashtu ndikon në diskursin publik në Evropë.
Aleatët evropianë të NATO-s duhet ta trajtojnë shkeljen e ardhshme të hapësirës ajrore më me besim, duke ndjekur moton “Paqe përmes forcës”: të përgjigjen në mënyrë të përshtatshme ushtarakisht, të mbyllin shpejt dhe vazhdimisht boshllëqet e identifikuara në mbrojtjen nga dronët; Politikisht, megjithatë, duhet të qëndrohet qetësia, të tregohet maturi dhe forcë e qetë. Si Rusia ashtu edhe publiku duhet të kuptojnë se NATO mbron vazhdimisht hapësirën e saj ajrore dhe se politika e goditjeve të forta e Rusisë do të jetë joefektive. Kjo do të ulte provokimet ruse, do të forconte besimin e popullsisë në forcën e aleancës dhe në të njëjtën kohë do të parandalonte që SHBA-të nën Trump të mpiheshin ndaj frikës evropiane. Sepse nëse çdo provokim rus shkakton një konsultim me NATO-n dhe presidenti duhet të mbajë një qëndrim, ekziston rreziku që dikush të paralajmërojë për ujkun rus shumë shpesh – dhe se Trump nuk do të shikojë më përtej Atlantikut kur është vërtet e nevojshme. Shumë politikanë evropianë theksojnë se Putini (dhe Trumpi) e kuptojnë vetëm gjuhën e forcës. Kjo do të kishte qenë një mundësi për të treguar vërtet forcë, domethënë duke reaguar me besim dhe duke mos rënë menjëherë në panik. Meqenëse taktikat e Putinit ishin kaq të suksesshme, mundësia tjetër për t’u përgjigjur më mirë me siguri do të lindë së shpejti.
Shënim: Christos Katsioulis drejton Zyrën Rajonale për Bashkëpunim dhe Paqe të Fondacionit Friedrich Ebert në Vjenë. Më parë, ai drejtoi zyrat e FES në Londër, Athinë dhe Bruksel.
