[Pas shkeljes së hapësirës ajrore polake nga dronë rusë, Neni 4 i Traktatit të NATO-s u aktivizua për herë të parë pas vitesh.]
Dronët e Rusisë mbi Poloni po e vënë aleancën në provë. A e ka arritur Moska qëllimin e saj?
Nga Sergiy Gerasymchuk/ Kiev
[Zëvendëskryetar i Këshillit të Politikës së Jashtme të Ukrainës]
Natën e 10 shtatorit, sulmi ajror rus kundër Ukrainës mori një dimension të ri. Dronët rusë jo vetëm që sulmuan territorin ukrainas, por hynë edhe në hapësirën ajrore polake. Për shkak të kërcënimit që paraqisnin dronët, hapësira ajrore mbi katër aeroporte polake u mbyll përkohësisht – ai në Rzeszów, ai në Lublin dhe dy aeroportet e Varshavës.
Dronët rusë mbi vendet e NATO-s nuk janë asgjë e re. Në mars të vitit 2022, një dron “Swift” i projektuar nga Bashkimi Sovjetik u rrëzua pranë Zagrebit, Kroaci, pasi fluturoi mbi Rumani dhe Hungari. Në vitet 2023 dhe 2024, dronët rusë, dhe ndonjëherë edhe avionë, u regjistruan disa herë në hapësirën ajrore letoneze, kryesisht duke hyrë mbi Bjellorusi. Ato janë shfaqur rregullisht edhe mbi Rumani vitet e fundit. Kjo madje e shtyu Bukureshtin të ndryshojë ligjet këtë vit për të lejuar vendime më të shpejta për rrëzimin e dronëve të panjohur.
Në vitin 2025, një dron rus u zbulua në Lituani, rreth 100 kilometra nga kufiri bjellorus, pranë zonës së stërvitjes ushtarake Gaižiūnai. Edhe Gjermania supozon se Rusia ka vendosur dronë zbulues në vitet 2024 dhe 2025 për të spiunuar dërgesat e armëve në Ukrainë, si dhe në afërsi të bazës së NATO-s në Geilenkirchen dhe bazës ajrore Manching në Bavari. Dronët dhe raketat ruse janë parë gjithashtu vazhdimisht mbi Poloni që nga viti 2023.
Pse pra nata e 9-10 shtatorit ishte një precedent kaq i rëndësishëm? Mbi të gjitha, sepse Varshava jo vetëm që pranoi publikisht shkeljen e hapësirës së saj ajrore dhe u përpoq të kapte dronët, por gjithashtu aktivizoi Nenin 4 të Traktatit të Atlantikut të Veriut. Kjo parashikon konsultime midis shteteve anëtare sa herë që njëri prej tyre e konsideron integritetin e tij territorial, pavarësinë politike ose sigurinë të kërcënuar.
Ky hap gjithashtu hap rrugë të reja për veprim për shtetet e tjera të NATO-s të prekura nga provokimet ruse – dhe thyen tabunë që rrethon masat kundër sulmeve me dronë. Këto janë vetëm një pjesë e luftës hibride të Moskës kundër Evropës. Njohja e problemit dhe ndërgjegjësimi se asnjë shtet anëtar nuk qëndron vetëm është një hap i parë – megjithëse i vonuar – drejt një zgjidhjeje të përbashkët. Shtetet e NATO-s në krahun lindor, në veçanti, tani mund të kërkojnë përpjekje kolektive për të mbrojtur qiellin e tyre. Është e rëndësishme që iniciativa erdhi nga Varshava, nga të gjitha vendet: Polonia është fuqia më e madhe ekonomike dhe ushtarake në rajon dhe perceptohet nga fqinjët e saj si një fuqi udhëheqëse.
Veprimet e Polonisë, sigurisht, ende nuk përbëjnë zbatimin e Nenit 5, i cili parashikon një përgjigje kolektive. Të shpresosh për këtë do të ishte gjithsesi jorealiste. Kërkon konsensus midis të gjitha shteteve anëtare. Por edhe brenda rajonit, mungon uniteti. Hungaria, për shembull, mbështeti Poloninë, por e përdori incidentin për të avokuar përsëri pajtimin me Rusinë. Sllovakia gjithashtu reagoi me kujdes: Ministri i saj i jashtëm dyshoi se dronët mund të kenë “devijuar nga kursi i tyre” ose “në të vërtetë ishin programuar për t’u kthyer në Ukrainë”.
Këto dallime tregojnë se Moska e ka arritur të paktën pjesërisht qëllimin e saj. Testi i reagimit të aleancës e bëri të qartë: solidariteti është i kufizuar. Kur mosmarrëveshjet rajonale tashmë ekzistojnë, është e vështirë të imagjinohet që të merren vendime të përbashkëta në nivelin transatlantik.
Megjithatë, ka edhe aspekte pozitive. Së pari, rreziku, i konsideruar më parë hipotetik ose spekulativ, tani është i dukshëm. Eufemizmat diplomatikë janë një gjë e së kaluarës – një sinjal që mund të jetë edhe më i prekshëm për qytetarët e Evropës Qendrore. Kjo rrit shanset që qeveritë në rajon, si dhe në të gjithë BE-në, të fitojnë mbështetje për masa jopopullore, por të nevojshme, siç është rritja e shpenzimeve të mbrojtjes.
Së dyti, është demonstruar efektiviteti i madh i Ukrainës në mbrojtjen kundër sulmeve me dronë. Kievi rregullisht arrin të zmbrapsë sulme masive – shpesh me mjete më efektive nga ana e kostos sesa Polonia, e cila, sipas raporteve të medias, kryesisht vendosi avionë holandezë F-35. Për NATO-n, kjo është një mundësi për të mësuar nga përvoja ukrainase dhe për ta parë Ukrainën jo vetëm si një marrëse, por si një bashkëkrijuese të sigurisë evropiane dhe transatlantike.
Së treti, është bërë e qartë se sa e rëndësishme është të mbrohet së bashku hapësira ajrore ukrainase – të paktën mbi Ukrainën perëndimore. Nëse kjo do të ndodhte, dronët rusë do të kishin pak shanse për të kaluar kufirin polak. Në të njëjtën kohë, kjo mund të lirojë sistemet e mbrojtjes ajrore ukrainase për t’u vendosur në lindje dhe jug të vendit.
Moska, nga ana tjetër, e di se precedenti polak mund të forcojë krahun lindor të NATO-s dhe të nxisë debatin për mbrojtjen e qiejve ukrainas – dhe do të përpiqet ta kundërshtojë këtë. Prandaj, sulmet me dronë do të shoqërohen me dezinformim dhe operacione psikologjike. Propagandistët rusë do ta portretizojnë përgjigjen e Polonisë dhe NATO-s si dobësi në mënyrë që të nxisin zhgënjim dhe pakënaqësi midis ukrainasve. Kjo tashmë po dobëson moralin – dhe mund të shfrytëzohet qëllimisht pas luftës për të arritur qëllime që Moska nuk mundi t’i arrinte me tanke, raketa dhe dronë.
Rusia gjithashtu do të mbjellë përçarje në Evropën Qendrore. Reagimet nga Hungaria dhe Sllovakia zbulojnë mungesën e unitetit. Pas zgjedhjeve parlamentare në Republikën Çeke këtë vjeshtë, Praga gjithashtu mund të miratojë një qëndrim më pak pro-ukrainas dhe të përqendrohet më shumë në izolacionizëm. Kjo, nga ana tjetër, dobëson qeveritë pro-evropiane tashmë shumë të presionuara në Bullgari, Rumani dhe shtetet baltike.
Në vetë Poloninë, sulmi me dronë u shoqërua nga një valë masive mesazhesh anti-ukrainase në mediat sociale. Fabrika të tëra trollësh u përpoqën t’ua fajësonin sulmet ukrainasve. Gënjeshtrat e hapura për një “provokim ukrainas” u lidhën me narrativa të tjera anti-ukrainase.
Sulmi ajror ishte pra edhe një sulm informativ: Dronët rusë fluturuan në Poloni, të shoqëruar nga një fushatë e orkestruar dezinformimi kundër NATO-s dhe Ukrainës. Kjo e vendos Poloninë – dhe bashkë me të Evropën dhe NATO-n – përsëri në një udhëkryq. Opsionet e mundshme përfshijnë forcimin e krahut lindor të aleancës, mbrojtje më efektive të hapësirës ajrore ukrainase, bashkëpunim më të ngushtë të sigurisë me Kievin dhe përmbajtje më të qëndrueshme të propagandës ruse. Megjithatë, është po aq e mundshme që fjalët e forta të mbeten pa veprime konkrete. Në këtë rast, Moska ka të ngjarë të vazhdojë të përdorë dronë dhe raketa – dhe jo vetëm kundër qyteteve ukrainase. [IPG]
