Nga Lirim Gashi
Kapitulli I – Historik: Kur idealet u shndërruan në diktatura
Historia e shekullit XX është e mbushur me premtime të mëdha dhe zhgënjime edhe më të mëdha. Komunizmi i përfytyruar nga Karl Marksi, që synonte një shoqëri pa shtypje dhe pa klasa, nuk u realizua asnjëherë. Në vend të kësaj, bota pa versionet e tij të deformuara në Rusi, Kinë, Shqipëri, Kubë, Jugosllavi dhe vendet e tjera të bllokut lindor.
Në praktikë, këto regjime sollën vetëm shtypje, varfëri dhe kultin e individit. Lenini, Maoja dhe Stalini u dalluan jo për humanizëm, por për shkathtësi në justifikimin e krimeve. Njerëzit nuk u çliruan, por u reduktuan në numra dhe në “material ideologjik” për eksperimentet e udhëheqësve.
Kapitulli II – Politik: Liderët pa trashëgimi
Në Ballkan, pasojat e kësaj trashëgimie janë edhe më të thella. Partitë politike, në vend që të jenë institucione që mbijetojnë përtej individit, janë shndërruar në prona private të liderëve.
Kur një lider largohet ose vdes, partia shpërbëhet si shtëpi prej kartoni. Arsyeja është se këta liderë nuk kanë menduar kurrë për qëndrueshmëri, por vetëm për adhurimin e tyre personal. Ky personalizim i politikës është tregues i një mentaliteti autoritar dhe mafioz, ku interesi i popullit sakrifikohet për interesin e liderit.
Kapitulli III – Filozofik: Dialektika e idealit dhe e dhunës
Filozofikisht, kemi të bëjmë me një paradoks:
Idealet më të pastra të drejtësisë dhe barazisë u keqpërdorën si justifikim për shtypjen më brutale. Hegeli do ta quante këtë “dialektikë të të kundërtave”: ajo që synon të çlirojë, kthehet në instrument robërie kur zbatohet në mënyrë dogmatike.
Kjo na kujton se çdo ide, sado fisnike të jetë, kur shndërrohet në dogmë dhe hiqet liria e njeriut për ta interpretuar, kthehet në të kundërtën e vet. Në këtë kuptim, komunizmi dhe fashizmi nuk janë aq të largët sa duken: të dyja synojnë të shndërrojnë individin në mjet për një “qëllim të lartë”, duke harruar qëllimin themelor – njeriun vetë.
Kapitulli IV – Edukativ: Mësimi i historisë si mburojë
Nga perspektiva edukative, mësimi është i qartë:
Brezat e rinj duhet të mësojnë të dallojnë mes idealit dhe manipulimit, mes vizionit dhe dogmës. Nëse arsimi nuk i pajis me mendim kritik, shoqëritë janë të destinuara të bien përsëri në grackën e premtimeve utopike që përfundojnë në tirani.
Historia nuk është thjesht kujtim, por një paralajmërim i vazhdueshëm, se liria nuk dhurohet, ajo duhet të mbrohet çdo ditë nga ideologjitë që tentojnë ta gllabërojnë.
Kapitulli V – Etik dhe Moral: Dinjiteti i njeriut si themel
Nga këndvështrimi etik, si komunizmi i deformuar ashtu edhe fashizmi e kanë shkelur dinjitetin e njeriut. Ata kanë ndërtuar sisteme ku frika ishte më e fortë se liria, ku terrori zëvendësoi dialogun, dhe ku individi u trajtua si mjet e jo si qëllim.
Moralisht, dështimi i liderëve ballkanikë për të lënë pas struktura të qëndrueshme është shenjë e egoizmit dhe hipokrizisë. Ata nuk menduan kurrë për gjeneratat e ardhshme, por vetëm për lavdinë e tyre të përkohshme. Ky është një mëkat moral që dëmton jo vetëm politikën, por edhe kulturën e përgjegjësisë në shoqëri.
Kapitulli VI – Përfundimtar: Njeriu në qendër
Në fund, mësimi i madh është ky:
As e majta ekstreme, e as e djathta ekstreme nuk e çlirojnë njeriun. Kurdo që ideologjia vihet mbi individin, rezultati është shtypja. Vetëm kur njeriu me lirinë, dinjitetin dhe të drejtat e tij vihet në qendër, politika merr kuptim.
Ndryshe, ideologjitë mbeten helme të sofistikuara, ndërsa liderët – figura pa trashëgimi që shkatërrojnë edhe atë pak që ndërtojnë.
