Rikthimi i gjeopolitikës, siguria energjetike dhe menaxhimi i ripozicionimit të Serbisë: Kosova dhe interesi jetik i shqiptarëve në këtë proces

Nga Dr. Sadri RAMABAJA

Vendosja e masave shtesë kufizuese[2] kundër Industrisë së Naftës së Serbisë (NIS), një kompani me pronësi shumicë ruse, nga OFAC (Zyra e Kontrollit të Aseteve të Huaja) në Departamentin e Financave të Shteteve të Bashkuara, potencohet që në hyrje të një analie të gjatë të institutit slloven

IFIMES – Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit me seli në Lubjanë, përfaqëson një nga sfidat më të ndjeshme për pozicionin energjetik, ekonomik dhe të politikës së jashtme të Serbisë në vitin 2025.¹ Sanksionet kundër NIS as nuk mund të shihen si një çështje teknike e kufizuar në sektorin e energjisë e as nuk janë realisht të tilla; ato janë e duhet konsideruar si zhvillime me natyrë gjeopolitike — jo teknike — sepse prekin varësitë strategjike të Beogradit dhe levat ruse në rajon.

Përshkrim i shkurtër i situatës

• Në 2025 SHBA/OFAC vuri sanksione ndaj NIS, për arsye të pronësisë dhe lidhjeve me aktorët rusë (Gazprom Neft/Gazprom) — masa që rrezikojnë zinxhirin e furnizimit me naftë/refininim të Serbisë.²
• Sanksionet kanë sjellë lehtësisht ndërprerje në furnizime dhe presion mbi pagesat/transaksionet e NIS; qeveria serbe ka tentuar të marrë zgjidhje (waiver/afate 3-muajsh, ndërhyrje shtetërore, etj.).³
• Analiza e IFIMES e cituar më lartë vlerëson se për Serbinë masat ishin katalizator për diversifikim dhe forcim të autonomisë energjetike — por edhe sfidë e madhe për pozicionin ekonomik/politik të Beogradit.⁴

Këto tri pika formojnë sfondin e çdo parashikimi për Ballkanin dhe për rolin që mund të luajë Kosova.

Rezistenca gjeopolitike e Serbisë

Serbia zbaton vazhdimisht një politikë të bazuar në konceptin e “katër shtyllave”, duke zhvilluar dhe ruajtur njëkohësisht marrëdhënie politike, ekonomike dhe të sigurisë me BE-në, SHBA-në, Rusinë dhe Kinën.
Rirreshtimi i supozuar i Serbisë pro Perendimit a ka të bëjë me premtimet e garancive që mundësojnë avancimin në procesin e krijimit të Botës Serbe, që gjithësesi do të reflektonin më pas në rishikimin e harëts politike të rajonit?
Kjo është dilema qenësore që kërkon analizë të gjerë dhe kundërpërgjigjen meritore nga palët që implikohen.

Gjatë gjithë periudhës 2022-2025, që kur shpërtheu agresioni rus në përmasa të gjera agresioni rus ndaj Ukrainës, Serbia ka demonstruar rezistencë të jashtëzakonshme për ruajtjen të pa cenueshme të raporteve të saj me Moskën. Kjo rezistencë nuk mund të cilësohet ndryshe prëveç se si rezistencë gjeopolitike, duke vazhduar ta proklamojë neutralitetin ushtarak, marrëdhëniet e qëndrueshme me BE-në, SHBA-në, Rusinë dhe Kinën, por në sytë e Perendimit gradualisht ka humbur peshn që pretendonte ta kishte si aktor rajonal i pavarur dhe i besueshëm.
Si në rastin e negociatave mes Uashingtonit dhe Moskës, duket se edhe në ato mes Uashingtonit dhe Beogradit, po domminojnë qasjet e reja amerikane që thirren në realpolitikë.
Strategjia e re amerikane e sigurisë dhe plani 28 pikësh që po pretendohet t’i imponohet Kievit për ta ndalur lufëtn, duket se ka të bëjë me faktin që SHBA-të njohin rolin e Moskës, ashtu siç po bëjnë me Beogradin, duke njohur gjithnjë e më shumë rolin kyç të Rusisë dhe Serbisë për rishikimin e arkitekturës së sigurisë europiane!
Prandaj viti 2026 do ta përballojë Brukselin me dilemën nëse dëshiron ta rishikojë pozicionin në raport me Kosovën dhe Serbinë dhe ta integrojë Ballkanin Perëndimor në procedura më të shpejtuara, apo ta lërë atë në “zonën gri” gjeopolitike.

Prandaj viti 2026 do ta përballojë Brukselin me dilemën nëse dëshiron ta rishikojë pozicionin në raport me Kosovën dhe Serbinë dhe ta integrojë Ballkanin Perëndimor, apo ta lërë atë në “zonën gri” gjeopolitike.

Interesi jetik i shqiptarëve — tri dimensione thelbësore

A. Siguria territoriale dhe politike

Kosova (dhe shqiptarët si Komb) kanë interes jetik që Serbia të mos përdorë dobësinë ekonomike për të intensifikuar presionin politik ose për të nxitur aktorë proxy[Republika Srpska, elementë të minoritetit serb në Kosoëv…]. Çdo marrëveshje në emër të prodhimit të “stabilitetit” në rajon duhet të përfshijë garancione ligjore/monitoruese kundër ndërhyrjeve të jashtme.

B. Siguria energjetike dhe ekonomike

Shqiptarët (Kosova + Shqipëria) kanë interes që të shfrytëzojnë vakumin tregtar për të forcuar rrjetet e furnizimit (terminalë, depo, rrugë tranziti), të diversifikojnë burimet dhe të përshpejtojnë tranzicionin drejt energjive të ripërtërritshme — kjo rrit reziliencën kombëtare dhe rajonale.

C. Legjitimiteti ndërkombëtar dhe integrimi euroatlantik

Çdo ndryshim strategjik që afron Serbinë me Perëndimin duhet të filtrohet nga perspektiva e sigurisë së shqiptarëve: zhbllokimi i ndikimit rus nuk duhet të bëhet në kurriz të sovranitetit të Kosovës apo të parimeve të paanshmërisë. Për rrjedhojë, shqiptarët duhet të kërkojnë mekanizma që i bëjnë garancitë të verifikueshme (jo vetëm deklarata politike).

Pse sanksionet ndaj NIS-it rrisin peshën e Kosovës në skenën rajonale

A. Kosova si “aks i furnizimit” dhe si mundësi për tranzit / burime alternative

Nëse furnizimi i Serbisë me produkte rafinerie dëmtohet (p.sh. ndalesa e punës së rafinerisë në Pançevë), tregu rajonal duhet të gjejë furnizime alternative — dhe këtu hapet hapësira për shtete fqinje që ofrojnë rrugë tranziti, depozita, stacione apo akses në rrjete tregtare. Nga ky prizëm, Kosova mund ta rrisë rëndësinë e infrastrukturës së saj tranzituese dhe të ofrojë lehtësi tregtare për import-eksport alternative (CEFTA, rrugë hekurudhore/rrugore). (P.sh. CEFTA / raportet e Investimit/CEFTA).

B. Kosova si partner strategjik i Perëndimit (US/EU) në presionin kundër ndikimit rus

Sanksionet ndaj NIS-it janë pjesë e një beteje më të madhe perëndimore kundër penetrimit rus në Ballkan. Kosova—si shtet me prirje pro-perëndimore dhe partner i NATO/SHBA—mund të bëhet bashkëpunëtor i rëndësishëm në inisiativa për siguri energjetike, ndarjen e informacionit dhe zbatimin e masave financiare. Kjo rrit peshën diplomatike të Prishtinës në vendimmarrje rajonale.

C. Kosova si “hapësirë shtrënguese” për politikën serbe

Problemet energjetike dhe ekonomike i dobësojnë kapacitetet e qeverisë serbe për të manovruar politikisht (p.sh. financime për projekte klienteliste, sponsorizime politike). Një Serbi e dobësuar ekonomikisht ka më pak kapacitet për projekte të jashtme me karakter të pastër ekspansionues [siç është projekti I Botës serbe] ose për lojëra në fushën e ndikimit (në Bosnjë apo Luginë etj.). Kjo krijon një ambient ku Kosova mund të forcojë pozicionin e saj diplomatik në BE/SHBA.

Çfarë duhet të bëjë Kosova — rekomandime prioritare

Afatshkurtër — sigurim dhe menaxhim krize

1. Aktivizim i koordinuar me SHBA/BE për informim dhe mbështetje
   • Kontakt intensiv me ambasadat dhe me sektorët përkatës (Treasury/OFAC contact points, EU energy task forces) për të harmonizuar veprimin dhe për të kërkuar asistencë teknike/financiare.
2. Përforcim i vetëmbrojtjes kibernetike dhe kundër-disinformimit
   • Aktivizim i qendrave kombëtare të reagimit (CERT), bashkëpunim me NATO/ENISA për trajnime dhe mbështetje.
3. Parandalim i presioneve humanitare/çmimeve
   • Stokim strategjik i karburanteve, masa fiskale/ndihmë për konsumatorët në rast të rritjes së çmimeve.

Afatmesëm — fuqizim institucional dhe përfitim strategjik

1. Ofertë proaktive për tranzit dhe infrastrukturë
   • Hartëzoni paketën investuese: terminale, depot depozitimi, lehtësira doganore/administrative për operatorët që duan të kanalizojnë furnizime për rajonin. Kërkoni financim nga institucione multilaterale dhe partnerë (EIB, EBRD, USAID etc.).
2. Diplomaci energjetike e koordinuar me BE/SHBA
   • Kosova të ofrohet si partner real në skema të përbashkëta për diversifikim energjetik të Ballkanit (p.sh. rrjete alternative, rezervat strategjike, logjistika e importit).
3. Forcim i institucioneve dhe rregulloreve
   • Përdorni rastin për të përmirësuar rregullimin e tregut energjetik, transparencën dhe klimën e investimeve (që do ta bënte Kosovën më atraktive për operatorë privatë).
4. Koalicion rajonal pro-perëndimor
   • Ngjashëm siç është krijuar aleanca shqiptaro-kroate [Prishtinë=Tiranë-Zagreb] në fushën e sigurisë dhe mbrojtjes, duhet urgjentisht të bëhen përpjekjet për krijimin e një fronti të koordinuar për siguri energjetike dhe për politika që zmbrapsin ndikimin e Mosokës dhe Pekinit. Në qendër të këtij fronti gjithësesi duhet të jenë Prishtina-Tirana e Zagrebi, por duke bërë çmos që këtij boshti ti bashkohet edhe Maqedonia e Veriut dhe pse jo edhe Bosnja.

Përfundim — çfarë do të thotë kjo për perspektivën e Ballkanit?

• Serbia mund të riorientohet pro-perëndimit në këmbim të garancive mbi “Botën Serbe” vetëm nëse Perëndimi ofron një paketë të besueshme ekonomike, politike dhe siguri, dhe nëse Beogradi e sheh kompensimin si të mjaftueshëm për kostot politike. Largpamësia e zgjidhjes kërkon instrumente ligjore/verifikuese, qasje ndaj opinionit publik serb dhe oferta të prekshme ekonomike (shumica e së cilave lidhen me energjinë dhe statusin e NIS) — pikërisht fusha ku sanksionet OFAC kanë krijuar levë negociimi.

• Ripozicionimi i Serbisë — nën presionin e sanksioneve (NIS) — krijon një mundësi reale për de-polarizim në Ballkan, por nuk është automatikisht i sigurt. Për shqiptarët, ky proces përbën si rrezik ashtu edhe mundësi: rrezik nëse Beogradi thjesht performon pro-perëndimin pa ndryshime reale; mundësi nëse ripozicionimi vjen i shoqëruar me garanci të verifikueshme dhe investime që rrisin reziliencën rajonale.⁵
• Kosova duhet të jetë proaktive: të ofrojë zgjidhje të prekshme (infrastrukturë tranziti, depo), të forcojë reziliencën energjetike dhe kibernetike, dhe të kërkojë garanci ligjore/monitoruese në çdo marrëveshje që prek marrëdhëniet rajonale. Kjo është interesi i saj jetik dhe i shqiptarëve në përgjithësi.

• Sanksionet ndaj NIS i ngrenë kostot e “balancimit” për Serbinë dhe krijojnë hapësirë për aktorë pro-perëndimorë në rajon. Kosova mund ta shfrytëzojë këtë vakum si mundësi të re diplomatikisht dhe ekonomikisht, por vetëm nëse vepron shpejt dhe me kapacitete të forta menaxhuese.
• Për sa i përket idesë së Federatës Shqiptare: një Kosovë më e fuqishme ekonomikisht dhe diplomatikisht, e aftë të ofrojë zgjidhje energjetike/regjionale, do ta rrisë legjitimitetin e çfarëdo forme bashkëpunimi të zgjeruar me Shqipërinë — por çdo hap duhet të komunikojë qartë se synimi është stabiliteti dhe përforcimi i rendit euroatlantik, jo destabilizimi.
• Prandaj roli i Kosovës tani është me përmasa të dyfishta:
  (a) të menaxhojë rreziqet e menjëhershme (krizën energjetike/disinformim/presione politike), dhe
  (b) të transformojë krizën në mundësi për të forcuar pozicionin e vet rajonal dhe lidhjet me Perëndimin.

1. https://mailchi.mp/522a79f376a2/istraivanje-srbija-2025-geopolitika-otpornost-energetska-sigurnost-i-upravljanje-sankcijama?e=13573def3c

2. https://sanctionssearch.ofac.treas.gov/Details.aspx?id=52141&utm_source=chatgpt.com

3. https://www.reuters.com/business/energy/serbia-secures-three-month-reprieve-us-sanctioned-oil-firm-nis-says-official-2025-11-15/?utm_source=chatgpt.com

4. https://mailchi.mp/522a79f376a2/istraivanje-srbija-2025-geopolitika-otpornost-energetska-sigurnost-i-upravljanje-sankcijama?e=13573def3c

5. https://www.reuters.com/business/energy/serbias-nis-oil-refinery-halts-operations-us-sanctions-bite-report-2025-11-25/?utm_source=chatgpt.com